Парадак правядзення прышчэпак

Прафілактычныя прышчэпкі праводзяцца ў мэтах папярэджання, зніжэння ўзроўню і ліквідацыі інфекцыйных захворванняў.

Планавыя прафілактычныя прышчэпкі праводзяцца ў пэўныя тэрміны жыцця чалавека незалежна ад эпідэмічнай абстаноўкі для стварэння спецыфічнай неўспрымальнасці арганізма (імунітэту) чалавека да адпаведных інфекцыйных захворванняў.

Акрамя планавых прафілактычных прышчэпак у Рэспубліцы Беларусь праводзяцца прышчэпкі па эпідэмічных паказаннях:

супраць шаленства,
бруцэлёзу,
ветранай воспы,
віруснага гепатыту А,
віруснага гепатыту В,
дыфтэрыі,
жоўтай ліхаманкі,
клешчавога энцэфаліту,
коклюшу,
адзёр,
краснухі,
лептастыроз,
поліяміеліту,
сібірскай язвы,
тулярэміі,
чумы,
эпідэмічнага паратыту і інш.

Прафілактычныя прышчэпкі праводзяцца строга ў арганізацыях аховы здароўя. Інфармацыя аб правядзенні прафілактычнай прышчэпкі ўносіцца ў медыцынскую карту пацыента.

У адпаведнасці з артыкулам 44. Закона Рэспублікі Беларусь «Аб ахове здароўя» неабходнай умовай правядзення прафілактычных прышчэпак з’яўляецца наяўнасць папярэдняй згоды пацыента (для непаўналетняга пацыента – яго бацькі або законнага прадстаўніка). Пацыент павінен быць азнаёмлены з прагназуемымі вынікамі і магчымымі рызыкамі.

Згода на правядзенне прафілактычных прышчэпак даецца вусна, паколькі вакцынацыя, якая праводзіцца нутрацягліцава, падскурна ці ўнутрыскурна, адносіцца да пераліку простых медыцынскіх умяшанняў (пастанова Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 31.05.2011г. N 49 “Аб устанаўленні пераліку простых медыцынскіх”.

У адпаведнасці з арт.45 Закона Рэспублікі Беларусь “Аб ахове здароўя” пацыент мае права адмовіцца ад правядзення прафілактычных прышчэпак. Адмова афармляецца запісам у медыцынскай дакументацыі і падпісваецца пацыентам і які лечыць лекарам.

Прафілактычныя прышчэпкі праводзяць медыцынскія работнікі, навучаныя тэхніцы выканання прышчэпак, а таксама аказанню першай медыцынскай дапамогі ў выпадку развіцця поствакцынальных ускладненняў і рэакцый. Пры наяўнасці лекара-тэрапеўта (педыятра) прафілактычныя прышчэпкі могуць праводзіцца па ўзгадненні з тэрытарыяльным цэнтрам гігіены і эпідэміялогіі ў спецыяльна абсталяваных кабінетах па месцы працы, вучобы, фельчарска-акушэрскіх пунктах пры магчымасці захавання ў іх у поўным аб’ёме правіл асептыкі.

Правядзенне прафілактычных прышчэпак на фельчарска-акушэрскіх пунктах, здраўпунктах сярэднім медыцынскім персаналам без урачэбнага агляду забараняецца.

Прышчэпкі супраць туберкулёзу і туберкулінадыягностыку праводзіць спецыяльна навучаны сярэдні медыцынскі персанал, які мае даведку-допуск з супрацьсухотнага дыспансера да правядзення імунізацыі з выкарыстаннем БЦЖ (БЦЖ-М) і пастаноўцы пробы Манту.

Для забеспячэння своечасовага правядзення прафілактычных прышчэпак медыцынскі работнік педыятрычнага (тэрапеўтычнага) участку ў вуснай або пісьмовай форме запрашае ў медыцынскую ўстанову асоб, якія падлягаюць прышчэпкам (бацькоў дзяцей або асоб, якія іх замяняюць).

У дзіцячай установе адукацыі – папярэдне інфармуе і атрымлівае згоду бацькоў на правядзенне прафпрышчэпак іх дзецям, уносіць запіс аб вуснай згодзе на вакцынацыю.

Лекар павінен праінфармаваць пацыента аб інфекцыйным захворванні, супраць якога будзе праводзіцца прышчэпка, уласцівасцях вакцыннага прэпарата, магчымых поствакцынальных рэакцыях і дзеяннях у выпадку іх узнікнення.

Урач-педыятр (тэрапеўт) дае дазвол на прышчэпку ў пісьмовым выглядзе. З гэтай мэтай і для выключэння вострага захворвання непасрэдна перад прышчэпкай лекарам праводзіцца медыцынскі агляд пацыента, які ўключае: тэрмаметрыю, вымярэнне частаты дыхання, пульса, апытанне на наяўнасць скаргаў, аб’ектыўны агляд органаў і сістэм. Пры гэтым варта ўлічваць анамнестычныя дадзеныя (папярэднія захворванні, рэакцыі на прышчэпкі, наяўнасць алергічных рэакцый на лекавыя прэпараты, харчовыя прадукты). З мэтай папярэджання поствакцынальных рэакцый і ўскладненняў у асоб з наяўнасцю адхіленняў у стане здароўя неабходна выкарыстоўваць предвакцинальную медыкаментозную падрыхтоўку.

Запіс аб выкананай прышчэпцы робіцца ў медыцынскай дакументацыі. Запіс завяраецца асобай, якая зрабіла прышчэпку.

Назіранне за прышчэпленымі асобамі

У арганізацыі аховы здароўя пасля праведзенай прышчэпкі з мэтай аказання медыцынскай дапамогі ў выпадку развіцця неадкладных алергічных рэакцый павінна быць забяспечана медыцынскае назіранне за прышчэпленай асобай на працягу першых 30 хвілін (калі інструкцыяй да прэпарата не прадугледжана іншы час).

Медычныя супрацьпаказанні да правядзення прышчэпак

Медыцынскія супрацьпаказанні да вакцынацыі могуць усталёўвацца як часовыя (да аднаго месяца) – у сувязі з вострай рэспіраторнай інфекцыяй, пры наяўнасці тэмпературы, так і працяглыя (ад 1 да 3 месяцаў) – пры наяўнасці абвастрэння некаторых хранічных захворванняў і пастаянныя (1 год і больш) – у сувязі супрацьпаказаннямі, устаноўленымі ў інструкцыі да прымянення вакцыны. Рашэнне аб устанаўленні або адмене часовага медыцынскага супрацьпаказанні прымае ўрач-педыятр (тэрапеўт). Рашэнне аб устанаўленні, прадаўжэнні або адмене працяглага і пастаяннага медыцынскага супрацьпаказання прымае імуналагічная камісія, якая зацвярджаецца загадам галоўнага ўрача арганізацыі аховы здароўя.

Супрацьпаказаннем (пастаянным) да ўсіх вакцынаў з’яўляецца ўскладненне на ўвядзенне папярэдняй дозы прэпарата (анафілактычны шок, які развіўся на працягу 24 гадзін пасля прышчэпкі, неадкладныя алергічныя рэакцыі, энцэфаліт або энцэфалапатыя, афебрыльная курчы).

Вострыя інфекцыйныя і неінфекцыйныя захворванні, абвастрэнне хранічных захворванняў з’яўляюцца часовымі супрацьпаказаннямі для правядзення прышчэпак. Планавыя прышчэпкі праводзяць пасля знікнення вострых праяў захворвання і дасягненні поўнай або максімальнай магчымай рэмісіі, у тым ліку на фоне які падтрымлівае лячэння (акрамя імунасупрэсіўную).

Прышчэпкі па эпідэмічных сведчаннях могуць праводзіцца на фоне лёгкага плыні ВРВІ, Акі, у адсутнасці рэмісіі на фоне актыўнай тэрапіі па рашэнні лекара-педыятра (тэрапеўта). Падставай для прыняцця рашэння з’яўляецца супастаўленне рызыкі ўзнікнення інфекцыйнага захворвання і яго ўскладненняў, абвастрэнні хранічнага захворвання з рызыкай ускладненняў пасля вакцынацыі.

Дзецям, не прышчэпленым ва ўсталяваныя тэрміны ў сувязі з медыцынскімі супрацьпаказаннямі, прышчэпкі праводзяць па індывідуальнай схеме паводле рэкамендацый лекара-педыятра ці іншых адмыслоўцаў.

Пры ўзнікненні інфекцыйнага захворвання ў арганізаваным калектыве, хатнім агмені магчымасць правядзення імунізацыі кантактных асоб вызначаецца лекарам-эпідэміёлагам сумесна з лекарам-педыятрам.

Пабочныя рэакцыі і сур’ёзныя пабочныя рэакцыі на ўвядзенне вакцын

Пабочная рэакцыя – непрадбачаная адмоўная рэакцыя арганізма чалавека, звязаная з медыцынскім ужываннем лекавага сродку ў дозе, указанай у інструкцыі па ўжыванні і (або) лістку-ўкладышы.

Нечаканая пабочная рэакцыя – пабочная рэакцыя, характар або цяжар якой не адпавядае наяўнай інфармацыі аб лекавым сродку, указанай у інструкцыі па медыцынскім прымяненні і (або) лістку-ўкладышы або праграме (пратаколе) клінічных выпрабаванняў.

Сур’ёзныя пабочныя рэакцыі – пабочныя рэакцыі, якія незалежна ад прымаемай дозы лекавага сродку прыводзяць да смерці, або ўяўляюць пагрозу для жыцця, або патрабуюць аказання медыцынскай дапамогі ў стацыянарных умовах, або прыводзяць да ўстойлівых або выяўленых абмежаванняў жыццяздольнасці (інваліднасці), да прыроджанай анамаліі. загане развіцця), ці патрабуюць медыцынскага ўмяшання для прадухілення развіцця пералічаных станаў. Сур’ёзныя пабочныя рэакцыі, як правіла, звязаны:

з парушэннем медыцынскіх супрацьпаказанняў;
з парушэннем тэхнікі вакцынацыі;
з якасцю вакцын;
з індывідуальнай рэакцыяй пацыента.

Асноўнымі захворваннямі, якія падлягаюць рэгістрацыі і расследаванню ў поствакцынальным перыядзе, з’яўляюцца:

анафілактычны шок, цяжкія генералізованные алергічныя рэакцыі (рэцыдывавальны ангіянеўратычны ацёк – ацёк Квінке, сіндром Стывена-Джонсана, сіндром Лайела і інш.);
сіндром сыроватачнай хваробы;
энцэфаліт, або іншыя паразы ЦНС з генералізованнымі або лакальнымі праявамі (энцэфалапатыя, серозны менінгіт, полінеўрыт);
рэзідуальныя сутаргавыя станы: афебрыльныя курчы (якія з’явіліся пасля прышчэпкі пры тэмпературы ніжэй за 38,5°C і адсутнічалі да прышчэпкі), якія паўтарыліся на працягу першых 12 месяцаў пасля прышчэпкі;
вакцынаасацыіраваны поліяміэліт;
міякардыт, нефрыт, трамбацытапенічная пурпура, агранулацытоз, Гіпапластычная анемія, калагенозы, абсцэс у месцы ўвядзення, раптоўная смерць, іншыя выпадкі смяротных зыходаў, якія маюць часовую сувязь з прышчэпкай;
лімфадэніт, у т.л. рэгіянальны, келоідны рубец, Осьце і інш. Генералізаваныя формы захворвання.

Забеспячэнне бяспекі імунізацыі

У 1999 годзе СААЗ быў створаны Глабальны кансультатыўны камітэт па бяспецы вакцын (ДККБВ) для аператыўнага, эфектыўнага і навукова абгрунтаванага рэагавання па пытаннях бяспекі вакцын, якія маюць глабальнае значэнне. Так, экспертамі ГККБВ была абвергнутая сувязь вакцынацыі супраць коклюшу з развіццём энцэфаліту, сіндрому раптоўнай смерці з АКДС-вакцынай, аўтызму і вакцыны супраць адзёру, эпідпаратыту і краснухі, безуважлівага склерозу і вакцынацыі супраць гепатыту В.

У Рэспубліцы Беларусь вакцына перад выкарыстаннем:

праходзіць дзяржаўную рэгістрацыю з правядзеннем лабараторных даследаванняў;
кожная партыя вакцын, якая паступае на тэрыторыю РБ, праходзіць уваходны лабараторны кантроль;
ажыццяўляецца кантроль за выкананнем «халоднага ланцуга» пры транспартаванні і выкарыстанні вакцын;
функцыянуе сістэма маніторынгу сур’ёзных пабочных рэакцый, з 2008 года – праводзіцца маніторынг пабочных рэакцый і сур’ёзных пабочных рэакцый.

Сур’ёзныя пабочныя рэакцыі сустракаюцца вельмі рэдка: за ўсю гісторыю прымянення вакцынацыі ў Рэспубліцы Беларусь рэгістраваліся адзінкавыя выпадкі. Так, у Рэспубліцы Беларусь у 2014 годзе частата ўскладненняў была 0,001 працэнта ад колькасці праведзеных прафілактычных прышчэпак (у асноўным пасля БЦЖ імунізацыі). Смяротныя выпадкі, звязаныя з вакцынацыяй у рэспубліцы за апошнія 30 гадоў не рэгістраваліся.

Расследаванне прычын сур’ёзных пабочных рэакцый ажыццяўляецца камісіяй, прызначанай упраўленнем аховы здароўя аблвыканкама або камітэтам па ахове здароўя Мінскага гарвыканкама. Кожны выпадак стану (захворвання), які развіўся ў поствакцынальным перыядзе і трактаваны як сур’ёзная пабочная рэакцыя, патрабуе дбайнай дыферэнцыяльнай дыягностыкі як з інфекцыйнымі, так і з неінфекцыйных захворваннямі.

Поспехі і дасягненні імунапрафілактыкі ў 21 стагоддзі

Дзякуючы эфектыўным праграмам вакцынацыі дзіцячага і дарослага насельніцтва адзначаецца значнае зніжэнне многіх інфекцыйных захворванняў у нашай краіне:

адсутнічаюць выпадкі поліяміеліту, які раней прыводзіў да развіцця уродстваў і інваліднасці;
захворванне на краснуху знізілася ў 43 000 раз (з 43 000 выпадкаў у 1997 годзе да 1 выпадку ў 2014 годзе);
захворванне на адзёр знізілася больш чым у 1 000 разоў (у дапрышчэпачны перыяд (да 1967 года) рэгістравалася каля 70 000 выпадкаў у год, у 2014 годзе – 64 выпадкі), захворванне на адзёр было абумоўлена 5 завознымі выпадкамі з краін, дзе рэгістр адзёру: Расійскай Федэрацыі, Польшчы, Грузіі, Украіны і Ізраіля (з ліку зарэгістраваных выпадкаў адзёру 59 былі звязаныя з завознымі);
захворванне на дыфтэрыю – у дапрышчэпным перыядзе (да 1957 года) рэгістравалася 14 000 выпадкаў, з 2012 года выпадкаў не было;
захворванне на вірусны гепатыт В – у 14 разоў (з 1266 выпадкаў у 1998г. да 93 – у 2014 годзе);
захворванне на слупняк – рэгістраваліся адзінкавыя спарадычныя выпадкі слупняка, з 2011 года выпадкаў не было.